Gemeente van onze Heer Jezus Christus, voor wie iedereen telt

Om te beginnen wil ik jullie kinderen iets vragen: weten jullie wat inclusief betekent? Mogelijke antwoorden…… Ik zal jullie een voorbeeld geven: vorige week fietste ik langs een schoolplein; het was pauze, mooi weer en alle kinderen waren bijna buiten. Een heel aantal was met elkaar aan het spelen: volgens mij deden ze een soort tikkertje. Eén jongetje stond op afstand wat te kijken: hij deed niet mee; of hij niet wilde of dat hij niet mee mocht doen, weet ik niet. Iedereen deed mee, behalve één jongetje: is dat nu inclusief of het tegenovergestelde exclusief? Nee precies: ….

De afgelopen week was de vredesweek: misschien is er wel iemand aan de deur geweest met een collectebus. Het thema van dit jaar is: op weg naar een inclusieve samenleving. Dat is wel heel mooi gezegd, maar wat betekent dit nu? ……             Kort samengevat: daar zijn geen hokjes en vakjes meer, waar we iedereen maar voor het gemak snel in stoppen ( vooroordelen).

We hebben zonet gehoord, hoe het die arme man aan de kant van de weg verging. Eigenlijk is dit verhaal over de barmhartige Samaritaan een spiegelverhaal:  er wordt ons een spiegel voorgehouden en ik wil u , jou en ook mijzelf vragen om eerlijk en langdurig in deze spiegel te kijken, niet te snel de andere kant op te kijken, maar te blijven kijken! En dan steeds met de vraag in ons achterhoofd: “wat doe ik in vredesnaam?”. Want er is een groot verschil tussen het verhaal kennen en er ook naar leven; de boodschap van dit verhaal in ons leven toepassen, dat is andere koek en nog niet zo gemakkelijk. Het volgende waar gebeurde verhaal maakt dit in één keer duidelijk.

Theologiestudenten kregen de opdracht een korte preek te houden over de barmhartige Samaritaan; het thema was behulpzaamheid. Als de studenten klaar zijn met hun voorbereiding moeten ze naar een ander gebouw op het terrein van de universiteit gaan, waar het houden van de preek gefilmd zal worden. Een man, die in het complot zit, zakt in elkaar op de route waar de studenten lopen. Als de studenten alle tijd krijgen om naar het gebouw te lopen, helpen ze bijna allemaal. Maar als de onderzoekers de studenten te laat laten vertrekken, daalt dit percentage naar 63 %. En als de docent de studenten aanspoort om zo snel mogelijk naar het andere gebouw te gaan, omdat er geen tijd te verliezen is, helpt nog maar 10% van de studenten de man. Sommige studenten stappen zelfs over de man heen. Blijkbaar laten veruit de meeste mensen anderen aan de kant van de weg liggen, als ze onder tijdsdruk staan. En dat heeft niets met kwade bedoelingen te maken!
Jezus wordt bevraagd door een schrift geleerde; deze man beschouwt Jezus als Iemand die respect verdient: hij noemt Jezus Meester. De schrift geleerde had gehoord van het Koninkrijk van God. Zijn vraag ligt in het verlengde hiervan: “Hoe kan ik bewoner worden van dit Rijk, waar Gods beleid ten uitvoer wordt gebracht, waar Zijn prioriteiten gelden. Jezus stelt, zoals dat in die tijd gebruikelijk was, een tegenvraag. Wat lees je in de wet? En deze man is niet voor niets een schrift geleerde; hij kent de schrift op zijn duimpje. ‘Heb de Heer, uw God, lief met heel uw hart en met heel uw ziel en met heel uw kracht en met heel uw verstand, en uw naaste als uzelf.’ Doe dit en je zult leven, zegt Jezus. Maar is wel heel kort door de bocht, hoor je de man denken. Wie is mijn naaste, vraagt de man dan?
Een vraag, die wij herkennen denk ik. Wie is onze naaste? Waar is het begin en het einde? Want onze mogelijkheden om te helpen zijn beperkt, je komt er nooit mee klaar. Zoals iemand het heel puntig zei: “ligt alles en iedereen wat langs onze weg ligt, ook op  mijn weg?” Wie wordt er gelukkig van als we onszelf een schuldcomplex aanpraten en onszelf voorbijlopen, hollend van de één naar de ander. Gedachten die bij voorbaat al bij ons bovenkomen, als we hier over nadenken.
Wie is mijn naaste? Dan vertelt Jezus over die man die beroofd langs de kant van de weg ligt; in die tijd een beruchte weg, eenzaam en omgeven door rotsen. Je hebt geen schijn van kans, als iemand of een groepje mensen kwade bedoelingen heeft. Dat weten die priester en die leviet natuurlijk ook; je eerste reactie als mens is, als je je in een gevaarlijk gebied bevindt, doorlopen: hoe sneller je loopt, hoe eerder je weer in de bewoonde wereld bent. De priester en de leviet hebben een taak te vervullen in de tempel: ze staan op tijd.

En stel, als ze zich om hem bekommeren en het slachtoffer overlijdt in hun armen: dan hebben zij een probleem, want als je in aanraking geweest bent met een dode, mag je geen dienst doen in de tempel. En daar heb je het dilemma: de boog waarmee de priester en de leviet om het slachtoffer heen lopen, is de kortste weg naar de tempel maar die man dan, hem laat je liggen. Of is het helemaal geen dilemma: je moet God toch liefhebben boven alles? De eredienst moet doorgaan en dit betekent doorlopen.

De gewonde ligt nog steeds meer dood dan levend aan de kant van de weg. Na een tijdje komt er weer iemand aan. Wat zal hij doen? O, het is een Samaritaan. En in die tijd waren Samaritanen en Joden water en vuur: zoals in onze tijd Joden en Palestijnen. Daar hoeft die gewonde man zijn heil dus ook niet van te verwachten. Maar gelukkig loopt het heel anders. Elk mens heeft een vrije wil, al is dit volgens sommige hersenwetenschappers niet waar.
Dit blijkt maar weer bij de Samaritaan: als hij die gewonde man ziet liggen, wordt hij met ontferming bewogen. De Samaritaanse man is hier de belichaming van die onvergetelijke woorden, die generaal Peter van Uhm een aantal jaren geleden tijdens de 4 mei herdenking op de Dam uitsprak, “niet vanuit het “ik” en het “zij”, maar vanuit het “wij” ontstaan de goede dingen.

De Samaritaan blijft stilstaan en gaat aan de slag: het ene na het andere werkwoord buitelt over ons heen; hier kan je goed zien, dat Lucas een arts was, zo nauwkeurig wordt omschreven wat er allemaal gedaan wordt voor de beroofde man. Het zorgen gaat ook nog door als hij de volgende morgen door wil reizen en de gewonde achterlaat in de herberg: 2 denarie geeft hij, 2 daglonen en als dit tekort mocht zijn, staat hij hier garant voor en betaalt hij dit op de terugreis. Wij mensen kunnen het verschil maken: voorbijgaan zou voor deze man de dood  tot gevolg hebben gehad, stilstaan betekent leven.
Nadat Jezus het verhaal verteld heeft, vraagt hij aan de wetgeleerde: “wie van deze drie is volgens u de naaste geworden van het slachtoffers van de rovers?”. De wetgeleerde kan niet onder het antwoord uit, al kan hij het woord Samaritaan niet over zijn lippen krijgen: “de man die medelijden met hem heeft getoond”. Doet u dan voortaan net zo, zegt Jezus dan tegen hem en ook tegen ons.

De vraag die de wetgeleerde stelt: “wie is mijn naaste?”, neemt hemzelf als uitgangspunt. Maar dat is niet de bedoeling. Het gaat er om van wie ik de naaste kan worden en in dit geval dat de beroofde kan zeggen wie voor hem een naaste geworden is. Het dilemma van de priester en de leviet is geen dilemma volgens Jezus: er is geen heiliger dienst dan de dienst aan de naaste. Dan moet de eredienst in de tempel maar even wachten. Het is allemaal bij God begonnen: in de persoon van Jezus is Hij onder ons komen wonen. En met onze daden van naastenliefde mogen wij aansluiten bij deze doorgeefbeweging om er heel de ruimte van Gods Schepping mee te vullen. Gelukkig maar, dat er een verhaal bestaat, dat ons eigen ik te boven gaat en vooral, dat wij in dit verhaal mee mogen doen.
In de Naam van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest.

Amen