Gemeente van onze Heer Jezus Christus, onze nieuw geboren Heer,
De evangelielezing van vanmorgen over de wijzen uit het oosten is een bekend verhaal. Maar of dit dan ook betekent, dat we het goed kennen? Om de proef eens op de som te nemen: Hoeveel wijzen zijn er eigenlijk? ….Er wordt altijd gezegd van drie, maar dit staat nergens. Ja, maar ze brengen toch 3 geschenken mee? Maar wie zegt ons, dat er niet een paar met lege handen bij waren? Of misschien had eentje wel goud en mirre bij zich en de andere wierook en waren er maar twee.
Om nog eens iets te noemen: 6 januari wordt Driekoningen genoemd; hoe zo koning, denk je dan als je het verhaal van vanmorgen leest. Daar hebben ze het toch over magiërs of wijzen? Weet u trouwens, dat het woord magiërs pas in de meest recente Bijbelvertalingen te vinden is? Zelfs de Statenvertaling, een vertaling die heel dicht bij de grondtekst, in dit geval het Grieks blijft, vertaalde met wijzen. Maar magiërs doet denken aan tovenarij en bijgeloof. Daar is men in de bijbel heel kritisch over; daarom dus toch maar gekozen voor “wijzen”.
Maar vandaar dan die koningen? Omdat we in Psalm 72 in vers 11 lezen “Laten alle koningen zich neerwerpen voor hem, alle volken hem dienstbaar zijn”. En nog weer wat verder in de tijd, ongeveer in de 8e eeuw, kregen deze drie koningen ook nog een naam: Caspar vertegenwoordigde Europa, Melchior Afrika en Balthasar Azië: de drie toen bekende werelddelen, de hele wereld dus komt het kind met Maria zijn moeder eer bewijzen. Over Jozef wordt hier niet gesproken. Dat er in de loop van de tijd steeds stukjes aan het verhaal worden toegevoegd of als je het wat negatief wil zeggen, bij verzonnen, wordt wel legendevorming genoemd. Over dit woord wil ik nog wat meer zeggen. Legende betekent letterlijk “dat wat gelezen moet worden”. Om deze betekenis direct maar toe te passen: waarom is het nu zo belangrijk, dat we dit verhaal blijven lezen. De rest van datgene wat ik nu ga zeggen, is hier eigenlijk een antwoord op.
Met Kerst hebben we gevierd, dat God van alzo hoge ons is komen opzoeken. Hij zweeft dus niet ergens boven onze geschiedenis, maar Hij daalt er in af. Geen verre onbereikbare God, die zich niet laat kennen, maar Hij wordt zichtbaar in Jezus, klein, onooglijk, een kwetsbare baby. Het is misschien daarom wel, dat de herders geen nummertjes hoeven te trekken, als ze bij de kribbe staan. Het moet je wel bijna door God ingegeven zijn, om dit te kunnen geloven dat Zijn Zoon daar in de kribbe ligt. Dat gebeurde dan ook: als de engelen er niet geweest zouden zijn, waren de herders nooit naar Bethlehem gegaan.
Vandaag ontmoeten we heel andere mensen bij de kribbe; magiërs worden ze genoemd; astrologen uit het verre Babylonië; ze waren in hun tijd mensen van aanzien; je zou ze met een woord in onze tijd wel trendwatchers kunnen noemen: uit de loop van de sterren meenden ze te kunnen afleiden wat er in de wereld zou gaan gebeuren, toekomst-voorspellers dus. Hoogstwaarschijnlijk waren ze op de hoogte van de joodse messiasverwachting; ook na de ballingschap waren er immers nog heel wat joden in Babylonië blijven wonen.
Net als de herders worden ook zij door God een handje geholpen. Ze zien namelijk de koningsster in het oosten opgaan en dat is voor hen een teken om naar Jeruzalem te gaan. Ze hadden even goed thuis kunnen blijven, maar ze kiezen er voor om de stoute schoenen aan te trekken en op weg te gaan. Zo gaat het meestal, niet alleen in de Bijbel, maar ook in onze tijd: God laat wel van Zich horen, maar de vraag is dan: 1. horen we het? en 2. Wat doen we dan?
Koning Herodes schrikt zich een hoedje als hij de magiërs hoort vragen: “Waar is de pasgeboren koning der Joden geboren?’. Je houdt de adem in, als je goed beseft, wat er op dat moment speelt. Twee koningen, twee manieren van koning zijn staan hier lijnrecht tegenover elkaar, dat niet alleen, ze komen frontaal met elkaar in botsing. Op het eerste gezicht lijkt het zonneklaar wie zal winnen, want wie kan er nu tegen koning Herodes op? Iedereen die hij niet vertrouwde, liet hij vermoorden tot aan zijn vrouw en drie zoons toe. Een romeins geschiedschrijver vertelt, dat keizer Augustus ooit gezegd zou hebben: “men kan beter Herodes’ varken zijn, dan zijn zoon”. Varkensvlees at hij immers niet, omdat dit voor hem onrein was. Wat kan een kindje in de kribbe daar tegen in brengen? En als Herodes later begrijpt, dat hij bij de neus genomen is door de magiërs, laat hij alle kinderen in Bethlehem en wijde omgeving inderdaad vermoorden.
Deze confrontatie tussen Herodes en het kind in de kribbe is niet iets van toen alleen; elke keer wanneer iemand koning wil zijn door uitoefening van brute macht, speelt dit. En laten we nu niet denken: ik ben geen familie van koning Willem Alexander; dus deze woorden zijn niet voor mij bedoeld. Want waar het natuurlijk om gaat, is de vraag hoe wij persoonlijk, of we nu veel of weinig onderdanen hebben, met macht omgaan. De Bijbel laat daar geen misverstand over bestaan.
Daar lezen we o.a.: niet door kracht en geweld, maar door Zijn Geest het Koninkrijk van God gebouwd wordt. Herodes’ moordzucht wint het niet, Jezus heeft nog een lange weg te gaan; uiteindelijk zal inderdaad blijken dat het kind, dat ons geboren is, als Gekruisigde èn Opgewekte onze Vredevorst zal zijn. Zoals Barnard het in een lied zegt: “Nu is de dag van oogsten daar, het hoogste van de tijd; een koning als een korenaar staat op in majesteit”.
“Het hoogste van de tijd”: het is niet vanzelfsprekend, dat wij mensen, ook als we proberen op God te vertrouwen en ons leven op Hem te richten, daar altijd oog voor hebben. “Het hoogste van de tijd”: momenten waarop hemel en aarde samenvallen, waarop God heel dichtbij is, bijna tastbaar aanwezig. Wat mij in dit verband altijd weer opvalt, is de reactie van de schriftgeleerden en hogepriesters. Zij weten precies waar de Christus geboren zal worden. Zij kennen de Schriften op hun duimpje: o, als de vraag niet ingewikkelder is. In Bethlehem zal het gebeuren: kijk maar in Micha 5.
En nu gebeurt er iets merkwaardigs: die overpriesters en schriftgeleerden blijven thuis. Dat is toch het laatste, wat je zou verwachten. Maar ze gaan naar huis! Ze hebben geen oog en geen oor voor “het hoogste van de tijd”.
Terwijl God de hemel open doet en er van alles aan de hemel te zien is, gaan zij naar huis! En intussen gebeurt er bij hen niets en blijft alles bij het oude. Lopen wij dit levensgrote gevaar ook niet? Over de bijbel praten…er uit lezen, maar er dan ook iets mee doen, het werkelijk geloven en ons in beweging laten zetten, daar komt het niet van. Dat is lang niet altijd bewuste onwil of gemakzucht: we weten niet hoe dat moet. Of we staan als het ware aan de grond genageld, verbijsterd als we zijn wat er om ons heen gebeurt.
Toch wil ik u en jullie oproepen om niet stil te blijven staan of er bij te gaan zitten. Op reis gaan….. we staan vandaag aan het begin van een nieuw jaar. Het is nog een onbekend land wat voor ons ligt in 2022. Wie weet, wat het allemaal brengt aan vreugde en verdriet, aan woestijn en aan oases, aan gezondheid en ziekte. Wie weet hoe onze levensreis dit jaar verder gaat. Ik kan eigenlijk maar één ding zeggen vanmorgen: laten we ons op die levensreis laten leiden door diezelfde ster, die de magiërs volgden: de ster van God. Want ook vandaag laat God zijn ster schijnen voor u, voor jou en voor mij. Een ster van warmte en licht, een teken van hoop, een betrouwbaar kompas, dat laat dit duidelijk zijn, ver uitgaat gaat de grenzen, die wij aanbrengen als het gaat om de gelovige traditie die wij vertegenwoordigen.
Deze ster brengt ons bij dat Kind in de kribbe, waaruit Iemand zal groeien, die de hoop is van de weduwen en de wezen, de tollenaars en de zondaars. Bij Hem kan je zien, wat er gebeurt als God het voor het zeggen heeft in een leven. Het is onze wereld omgekeerd en verlangen we daar niet allemaal naar? De geboorte van Jezus is als een bruggenhoofd van liefde in een wereld vol pijn en gebrokenheid. En die ster wijst ons de weg.
In de Naam van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest.
Amen.